Wereldoorlog 1 en de betekenis...

Er was niet veel nodig om de wapens te laten opnemen...

Terwijl de start van de wereldoorlog I herdacht wordt ga ik toch eens door de geschiedenis wandelen want die oorlog betekende heel wat en werkt tot op vandaag nog verder.

Wat was de aanleiding tot de oorlog? Natuurlijk is de directe aanleiding de aanslag op Franz Ferdinand. Maar zou die aanslag per definitie tot die oorlog leiden? Heel wat mechanismen zaten achter wat volgde.

Zo was het een kans voor rijken die wegdeemsterden hun rol nog eens te beklemtonen alsook voor de opkomende machten. Sinds het vorige ijkpunt in de geschiedenis - en dan bedoel ik het verdrag van Wenen van 1815 - was er heel wat aan het schuiven gegaan. En dat zou zich doorzetten in en na de oorlog.



Over hoe de aanleiding tot oorlog leidde maakte de BBC een serie: 37 days. Historisch zuiver? Niet per definitie. Maar daarom niet oninteressant om te zien hoe het diplomatiek er aan toe ging toen. Het is wel duidelijk dat niemand de gebeurtenissen verwachtte zoals ze zich ontwikkelden tijdens en na.

De mechanismen dus. Te beginnen met de natievorming op de Balkan en dus het wegvallen van Turkije als macht binnen Europa. Die natievorming ondergroef ook de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Rusland keek aandachtig toe maar hield de Pruisische buren te vriend. De contacten tussen de militairen bleven bestaan tot in de volgende wereldoorlog. Dat Pruisen had Duitsland ééngemaakt en Frankrijk als vijand gekregen na de oorlog van 1870 waar Frankrijk de beoogde territoriale uitbreiding met België en Luxemburg zag verloren gaan.Neem daarbij dat in Duitsland de idee van 'Lebensraum' al leefde in de hoofden van leidende militairen als Moltke.
 Engeland keek vanop het eiland toe met het wereldrijk achter de hand.

Kortom: de grootmachten vreesden vooral verlies van grondgebied of wilden er grondgebied bij. De andere landen stonden er bij en keken er naar. Enkel Italië en België zullen nog een rol spelen. Scandinavië en het Iberisch eiland spelen geen rol. Behalve dan de Spaanse griep op het einde van de oorlog.

Is Wereldoorlog I een wereldoorlog? Feit is dat door de koloniale machten er soldaten van bijna alle continenten meevochten. In 1917 kwam ook de VS in de oorlog na het zinken van de Lusitania. Maar de krijgsverrichtingen waren bijna exclusief Europees. Er is wel wat gevochten in Afrika en in Oceanië werd bij de Bismarck-eilanden een eskader oude Duitse schepen tot zinken gebracht. Dat was na 1941 wel even anders.

Maar wat waren de gevolgen?

De oorlog was een ongeziene democratisering. Nog nooit waren zoveel mannen en vrouwen ingeschakeld in de oorlog. In heel wat landen moesten vrouwen aan de slag buitenshuis bij gebrek aan mannen. En dat voor 4 jaar. Ongezien. Een deel van de uitleg is dat de dienstplicht in veel landen ondertussen was ingevoerd omdat de loterij voor de rijkere bevolking een uitweg liet via het huren van een vervanger.Maar ook de macht van de oudstrijders zou na de oorlog gaan wegen en dat waren in veel gevallen niet leden van de rijkere klasse.

De Ijzertoren, ooit symbool van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd
maar vandaag een gesubsidieerde instelling van de Vlaamse overheid

Maar er was meer. Het zorgde er bijvoorbeeld voor dat het een besef gaf aan heel wat volkeren. In een aantal legers was het feitelijk zo dat de soldaten hun officieren niet verstonden. De gevallen met de Bretoenen zijn wijd bekend maar ook in het Belgisch leger was het gekend. Bretoenen, Schotten, Vlamingen en andere volkeren zouden zich politiek gaan organiseren.

Een verder gevolg daarvan is dat de ideologisering sterk werd. Tussen de oorlogen zal de politiek nauwer omschreven worden. Een fenomeen dat pas de voorbije jaren verminderde. Dat het communisme daar een rol speelt mag duidelijk zijn.

Dat communisme zal samen met het nationaal-socialisme en fascisme een revanche-beweging vormen. Rusland, Duitsland en Italië zullen revanche nemen in Wereldoorlog II. Rusland wil de buffer terug waaruit Polen is gegroeid, Duitsland wil het gebied terug dat ze verloren aan Frankrijk en Polen en Italië wil het beloofde land voor de deelname aan de eerste wereldoorlog. Nationaal-socialisme en fascisme zijn ondenkbaar zonder die eerste oorlog.

De kaart van Europa werd drastisch hertekend en er sneuvelden 3 keizerrijken. Maar meer nog dan dat: de Verenigde Staten verlaten voor het eerst de Monroe-doctrine. Ze zullen na de oorlog terug in hun rol gaan - ook al omdat het revanchisme van de Europese staten een aantal voorstellen van de president van de VS doet sneuvelen - maar de komst van de VS als wereldmacht is aangekondigd. Net zoals de nederlaag van Rusland in 1905 tegen Japan de opkomst van die macht duidelijk maakte.

Buiten Europa valt Turkije weg als grote regionale macht. Frankrijk en het VK verdelen wat vandaag Libanon, Syrië, Israël, Jordanië en Irak is onder elkaar. De Balfour-verklaring zal maken dat de idee om een Joodse staat op te richten er zal komen. De Joden hadden contacten aan alle hoven van Europa en steunden de oorlogen aan beide kanten (zo blijkt het brein achter de Duitse gifaanvallen een Duits-Joods ingenieur te zijn) maar de steun van de Britten zal zich ook vertalen in het mandaatgebied dat de Britten controleren. De Joden hadden ondertussen al wel een groot deel van de gronden aangekocht en vormden al een meerderheid in Jeruzalem.

Wereldoorlog I kondigt ook een industrialisering aan de oorlogen. Voor het eerst worden vliegtuigen en tanks ingezet. De inzet van duikboten zorgt voor problemen voor de toevoer over het water.  En de kracht van de wapens wordt steeds groter. Het zal maar een voorbode zijn van wat er amper 20 jaar later zal volgen. En wat zal volgen na de oorlogen als de economie de oorlog voert zonder wapengekletter maar met grootschalige investeringen.

Nee, 100 jaar later blijft de invloed die van Wereldoorlog I uitgaat nog steeds doorleven. Meer nog dan Wereldoorlog II waar veel van is verdwenen met de val van de Berlijnse muur en het Ijzeren gordijn. We kunnen dan wel bevreemd terugkijken hoe enkele edelen het toen machtigste continent de ondergang introkken maar wat ze de realiteit hebben gemaakt is de onze.